W skład układu pokarmowego człowieka wchodzą: przewód pokarmowy i dwa wielkie gruczoły: wątroba trzustka Przewód pokarmowy dzieli się na kilka połączonych ze sobą odcinków: jama ustna gardło przełyk żołądek jelito cienkie jelito grube JAMA USTNA W anatomii człowieka jama ustna jest początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego. W niej następuje wstępna, mechaniczna obróbka pokarmu i przygotowanie go do dalszego trawienia. Pokarm zostaje rozdrabniany, miażdżony i mieszany ze śliną, która zawiera enzym trawienny amylazę ślinową (ptialinę). Dorosły człowiek ma 32 zęby, 16 w szczęce i 16 w żuchwie: 4 siekacze 2 kły 4 zęby przedtrzonowe 6 trzonowych U dzieci występuje 20 zębów mlecznych (brak trzonowych). Siekacze służą do odgryzania kęsów, kły do rozrywania pokarmu, a zęby trzonowe i przedtrzonowe do jego rozcierania. W trakcie żucia pokarmu jest on zwilżany śliną wydzielaną przez ślinianki czyli gruczoły ślinowe których przewody uchodzą do jamy ustnej. W ślinie rozpuszczane są cząsteczki pokarmu, na których obecność wyczulone są rozmieszczone na języku kubki smakowe. Dzięki nim wyczuwamy: konsystencję, temperaturę, smak, zapach i to czy dany pokarm nadaje się do spożycia. Po uformowaniu kęsa pokarmowego zostaje on przekazany do dalszej części przewodu pokarmowego w akcie połykania.       Powrót do strony głównej BUDOWA GARDŁO Gardło (łac. pharynx) - wspólny odcinek dróg oddechowych i pokarmowych, stanowiący przedłużenie jamy ustnej i jamy nosowej, przechodzący dalej w przełyk i krtań. Gardło zbudowane jest z mięśni poprzecznie prążkowanych pokrytych od zewnątrz tkanką łączną, a od wewnątrz błoną śluzową. Gardło ciągnie się od podstawy czaszki, aż do miejsca przejścia w przełyk, to jest do wysokości szóstego kręgu szyjnego. Mięśnie gardła tworzą ścianę tylną i ściany boczne. Na ścianach bocznych znajdują się ujścia trąbek słuchowych, otoczone wałami trąbkowymi i skupiskiem tkanki chłonnej tworzącymi migdałki trąbkowe. W miejscu przejścia sklepienia gardła w ścianę tylną jest skupisko tkanki limfatycznej, migdałek gardłowy - trzeci migdał. W ścianie przedniej gardła, idąc od góry, widoczne są nozdrza tylne, łączące jamę nosową z gardłem, poniżej znajduje się cieśń gardzieli, przez którą jama ustna komunikuje się z jamą gardłową. Najniżej znajduje się wejście do krtani. Powrót do strony głównej BUDOWA PRZEŁYK Przełyk (łac.esophagus, nosiciel pokarmów) - jest przewodem mięśniowo-błoniastym o podłużnym przebiegu; łączy gardło z żołądkiem. Czynność przełyku polega na transporcie pokarmu z gardła do żołądka. Ściana przełyku nie ma zdolności wchłaniania pokarmu ani trawienia. Rozróżniamy część: szyjną, piersiową, brzuszną. Przełyk ma długość średnio około 23-25 cm, odległość od siekaczy do żołądka około 40 cm. Występują trzy fizjologiczne zwężenia przełyku: zwężenie górne - w przejściu gardła w przełyk, mięśnie w tym miejscu tworzą czynnościowy mięsień zwieracz przełyku. zwężenie środkowe - na wysokości rozdwojenia tchawicy w miejscu, gdzie aorta zstępująca od strony lewej i do tyłu, a oskrzele lewe od przodu obejmują przełyk. Nie jest ono powodowane budową samej ściany przełyku, lecz przyleganiem obu sąsiednich narządów; zwężenie dolne - podobnie jak i górne, jest zwężeniem czynnościowym, spowodowanym napięciem mięśni okrężnych, leży około 3 cm powyżej wpustu żołądka. Ściana przełyku składa się licząc od  wewnątrz z: błony śluzowej, utkania podśluzowego błony mięśniowej warstwy okrężnej warstwy podłużnej PRZEŁYKANIE Powrót do strony głównej BUDOWA ŻOŁĄDEK Żołądek (łac. gaster, ventriculus) to narząd, stanowiący część przewodu pokarmowego, którego zasadniczą rolą jest trawienie zawartych w przyjmowanym pokarmie białek (nie następuje więc trawienie tłuszczów, a trawienie cukrów jest przez niskie pH żołądka wręcz hamowane). Żołądek wydziela sok żołądkowy, który zawiera enzymy trawienne: podpuszczka - ścina białko w mleku pepsyna - zapoczątkowuje trawienie białek W żołądku znajduje się kwas solny, który uaktywnia enzymy trawienne. Położenie U człowieka żołądek znajduje się w jamie brzusznej na wysokości od Th11 (11. kręgu piersiowego) (wpust żołądka) do L3 (3. kręgu lędźwiowego). Budowa Żołądek ma kształt workowaty, z przełykiem łączy się za pomocą wpustu żołądka (cardia), a z dwunastnicą łączy go odźwiernik (pylorus), otwór otoczony silną mięśniówką okrężną, która rozszerza się i zwęża w zależności od różnicy pH między środowiskami. Wielkość Wielkość żołądka jest zmienna i zależy od jego wypełnienia , napięcia jego ścian oraz pozycji ciała Długość żołądka: 25-30 cm Szerokość żołądka: 12-14 cm Pojemność: 1000-3000 ml Warstwy Ściana żołądka zbudowana jest z następujących warstw (idąc od wewnątrz): błony śluzowej błony mięśniowej (mięśniówka) błony surowiczej Mięśniówka żołądka zbudowana jest z trzech warstw mięśni; (od zewnątrz) podłużnej, okrężnej i skośnej. Wewnętrzną warstwę wyścielającą wnętrze żołądka stanowi błona śluzowa. W błonie śluzowej znajdują się gruczoły, które zawierają następujące rodzaje komórek: okładzinowe - wydzielające kwas solny główne - wydzielające enzym pepsynę trawiący białko śluzowe - wydzielające śluz, który chroni komórki okładzinowe, główne oraz inne wchodzące w skład błony śluzowej przed trawiącym działaniem kwasu solnego W błonie śluzowej żołądka rozróżniamy 2 rodzaje gruczołów: gruczoły żołądkowe właściwe – jest ich duża liczba (ok. 100 na 1mm˛.), w okolicach dna i trzonu gruczoły odźwiernikowe – występują w części odźwiernikowej żołądka Ze względu na wydzielanie przez błonę śluzową żołądka kwasu solnego pH treści żołądkowej może dochodzić nawet do 4, co oznacza, że jest to silny kwas. Pokarm, zbierający się w żołądku, ulega trawieniu pod wpływem soku żołądkowego. Z zewnątrz żołądek pokryty jest błoną surowiczą. Funkcje rozdrabnia pokarm wyjaławia pokarm trawi białka i tłuszcze Szczególną budowę ma żołądek u przeżuwaczy, podobne skomplikowanie i specjalizację wykazuje też żołądek u leniwców. Powrót do strony głównej BUDOWA JELITO CIENKIE Jelito cienkie - przewód, który ciągnie się od żołądka aż do jelita grubego, od którego oddziela je zastawka krętniczo-kątnicza. Zajmuje ono okolicę pępkową, podbrzuszną i obie okolice biodrowe, a częściowo i miednicę małą. Długość jego zależy od indywidualnych genów. Najdłuższe zanotowane ludzkie jelito cienkie miało około 11 m. Średnio mierzy 4 - 5 m, a średnica 3—5 cm. Jelito cienkie dzielimy na dwunastnicę, jelito czcze i kręte. Do dwunastnicy doprowadzany jest sok trzustkowy (o odczynie zasadowym około 2,5 litra na dobę) oraz żółć (wytwarzana w wątrobie około litra na dobę). W błonie śluzowej jelita cienkiego występują liczne gruczoły, wydzielające sok jelitowy lub zasadowy śluz (około 2 litrów na dobę). Błona śluzowa ma również mnóstwo malutkich, unerwionych wypustek, do których dochodzą bardzo cienkie naczynia krwionośne i limfatyczne. Każda wypustka kosmek ma na sobie mikrokosmki. Wchłania mleczko pokarmowe i za pomocą krwi dostarcza pożywienie do każdej żywej komórki organizmu. W jelicie cienkim odbywa się końcowe trawienie pokarmów: cukrów złożonych do glukozy względnie fruktozy, tłuszczów do kwasów tłuszczowych i glicerolu oraz białek do aminokwasów. Stąd cukry proste i aminokwasy są wchłaniane do krwi, a kwasy tłuszczowe zarówno do krwi jak i limfy. Ruchy jelita cienkiego Powrót do strony głównej BUDOWA JELITO GRUBE Jelito grube dzieli się na jelito ślepe (kątnicę), okrężnicę i odbytnicę. Okrężnicę z kolei dzielimy na: okrężnicę wstępującą okrężnicę poprzeczną (poprzecznica) okrężnicę zstępującą i okrężnicę esowatą (esicę). Długość wszystkich tych odcinków wynosi ok. 1,5 m. Jelito ślepe (dawna historyczna nazwa to - ślepa kiszka, łac. caecum) leży w prawej okolicy biodrowej. Jest ono od jelita cienkiego oddzielone tzw. zastawką Gerlacha inaczej zwaną zastawką Bauhina. Od jelita ślepego odchodzi wyrostek robaczkowy. Jelito ślepe przechodzi w okrężnicę wstępującą, która znowu pod wątrobą zagina się (tzw. zagięcie wątrobowe okrężnicy) i biegnie mniej więcej poziomo w stronę lewą jako okrężnica poprzeczna; ta z kolei w lewym podżebrzu, pod śledzioną, znowu się zagina (zagięcie śledzionowe okrężnicy) i biegnie w dół jako okrężnica zstępująca. Wreszcie przechodzi w esicę (okrężnica esowata, potocznie zwana esicą). Nazwa tego odcinka okrężnicy pochodzi od jej kształtu litery S. Jest skierowana początkowo łukiem wypukłym ku stronie prawej, a następnie zakręca w dół przechodząc w odbytnicę. Esica ma czasem długą krezkę i ulega skrętowi. Skręt esicy jest jedną z postaci niedrożności jelit i jako taki może stanowić stan zagrożenia życia. Niedrożność jelit ze skręcenia (popularnie nazywany "skrętem kiszek" łac.ileus) polega na skręceniu się jelita dookoła osi długiej, powodujące jego zatkanie i dodatkowo uciśnięcie naczyń krwionośnych, co grozi niedokrwieniem, a następnie martwicą części jelita). Esica przechodzi wreszcie w odbytnicę. Jelito grube ma charakterystyczną budowę, jego ściany są pofałdowane i pozagłębiane. Budowa ściany jelita grubego jest podobna do budowy jelita cienkiego. Powrót do strony głównej BUDOWA GRUCZOŁY UKŁADU POKARMOWEGO WĄTROBA Wątroba (grec. hepar, łac. iecur) - wielofunkcyjny gruczoł, część układu pokarmowego położony wewnątrzotrzewnowo. Jej masa u dorosłego mężczyzny wynosi ok. 1500-1700 g., a u kobiety 1300-1500 g. Masa przyżyciowa jest o 500 - 800 g wyższa, ze względu na zawartą w niej krew. Położenie U ludzi znajduje się pod przeponą. Jej większa część znajduje się w prawympodżebrzu. Zajmuje również górną część nadbrzusza i część górną lewego podżebrza, sięgając aż do linii sutkowej. U osoby dorosłej niepowiększona wątroba jest w całości przykryta prawym łukiem żebrowym, jednak u dzieci może wystawać, a u noworodków zajmuje dużą część jamy brzusznej. Ku górze i przodowi graniczy zprzeponą, ku dołowi i tyłowi z jelitami i żołądkiem   Budowa makroskopowa W budowie anatomicznej wątroby wyróżnia się dwie powierzchnie: przeponową (facies diaphragmatica), która dzieli się na: część przednią część prawą część górną część tylną (pole nagie, area nuda) - jedyna z części powierzchni przeponowej, o wyraźnych granicach nie pokryta otrzewną płaty: prawy (lobus hepatis dexter) - ograniczony na powierzchni przeponowej przyczepem więzadła sierpowatego (ligamentum falciforme hepatis), a na powierzchni otrzewnej bruzdą żyły głównej i dołem pęcherzyka żółciowego lewy (lobus hepatis sinister) - ograniczony na powierzchni przeponowej przez przyczep więzadła sierpowatego czworoboczny (lobus quadratus) ogoniasty (lobus caudatus)   Unaczynienie Krew do wątroby doprowadzana jest na dwa sposoby:wodę i sole mineralne, które wątroba przechwytuje i przetwarza 2.tętnicą wątrobową doprowadzającą krew bogatą w tlen   Unerwienie Nerwy wątroby pochodzą z układu współczulnego i włókien przywspółczulnychnerwu błędnego; do błony surowiczej wątroby dochodzą gałązki czuciowe prawego nerwu przeponowego. Regeneracja wątroby Wątroba ma duże zdolności regeneracyjne. Obecnie przeprowadza się zabiegi polegające na usunięciu jednego z płatów wątroby (jako materiału do przeszczepu bądź z przyczyn leczniczych), który jest następnie regenerowany. Zbyt duże uszkodzenia oraz powtarzające się uszkodzenia (zazwyczaj przyczyną są substancje hepatotoksyczne) prowadzą do zaburzonej regeneracji, podczas której zostaje zniszczona architektura narządu, a co za tym idzie - dochodzi do utraty funkcji. Funkcje Duże i wydajne laboratorium chemiczne We wnętrzu wątroby, jak w dużym obiekcie przetwórczym znajdują się tysiące „hal produkcyjnych” tzw. zrazików oraz „stanowisk roboczych” – pojedynczych komórek przetwarzających składniki pokarmu zwanych hepatocytami. Zraziki są kanalizowane rozgałęzieniami: Tętnicą wątrobową i żyłą wrotną. Oba naczynia doprowadzają do wątroby produkty trawienia. Żyły te rozgałęziają się w wątrobie na coraz cieńsze, otaczające w końcu pojedyncze komórki wątroby, zwane hepatocytami. Komórki wątrobowe - hematocyty - pełnią dwie role: - przetwarzają składniki odżywcze z wchłoniętych w jelitach surowców na takie, jakich potrzebuje nasz organizm i odtruwają ciało z substancji toksycznych. Przemiana składników odżywczych W zrazikach i hapatocytach wątroby trwa ogromna i skomplikowana przemiana składników dostarczonych z pożywieniem. Przetwarzane są białka, tłuszcze, węglowodany, składniki mineralne i witaminy. Celem przemian biochemicznych jest dostarczenie naszemu organizmowi odpowiednio przetworzonych produktów tej przemiany: aminokwasów, związków energetycznych, hormonów i innych niezbędnych dla życia substancji Wątroba a metabolizm węglowodanów Jedną z najważniejszych funkcji narządu jest przemiana glukozy, która wchłonięta w jelitach zostaje chemicznie „zagęszczona” i tworzy tzw. glikogen. Ten zapasowy wielocukier (zwany też zwierzęcą skrobią) jest magazynowany w wątrobie i zapewnia utrzymywanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi w sytuacji jej niedoboru. Dzięki tzw. buforowaniu, czyli szybkiemu ponownemu rozkładaniu się do glukozy zapobiega niedocukrzeniu w okresach międzyposiłkowych. Wątroba a metabolizm białek Wątroba uczestniczy też w przetwarzaniu białek z pokarmu w białko „ludzkie”. Udział wątroby polega na tworzeniu i przemianach niektórych aminokwasów, które są podstawową jednostką "budulcową" ludzkiego białka. Białka z pokarmów są stopniowo rozkładane, aż do pojedynczych aminokwasów. Następnie, w zależności od bieżących potrzeb naszego organizmu – są łączone we właściwej kolejności – tworząc w ten sposób nowe białko niezbędne do regeneracji lub budowy naszego ciała. Dzięki swym zdolnościom syntezy chemicznej wątroba wytwarza i wydziela do krwi np. ważne fizjologicznie białka osoczowe, enzymy oraz substancje odpowiedzialne za krzepliwość krwi. Wątroba a metabolizm tłuszczów Narząd pełni ważną rolę w metabolizmie tłuszczów. Tłuszcze wchłonięte w jelitach dostają się do wątroby i znaczna część z nich jest zużyta do produkcji niezbędnych organizmowi substancji fizjologicznych. Najważniejszą z tych substancji jest cholesterol i lipoproteiny różnej gęstości stanowiące kompleks tłuszczów i białek. W wątrobie dokonuje się również przemiana cukrów i białek na tłuszcze oraz spalanie kwasów tłuszczowych. Ponadto dokonuje się wytwarzanie mocznika z amoniaku produkowanego w trakcie przekształcania aminokwasów w ketokwasy. Wątroba, cholesterol i żółć – czyli dobre trawienie tłuszczu Skojarzenie - wątroba i cholesterol nie powinno być przyjmowane negatywnie.Komórki wątroby produkują bezustannie z cholesterolu żółć – bez której nie byłoby możliwe trawienie tłuszczów oraz wchłanianie wielu cennych rozpuszczalnych w nim witamin. Żółć zbierana jest przez sieć delikatnych kanalików, uchodzących do dużego przewodu, którym doprowadzana jest do przejściowego magazynu - woreczka żółciowego. Z woreczka żółciowego żółć wprowadzana jest poprzez drogi żółciowe do dwunastniy, w której dokonuje się trawienie tłuszczu. Zresztą sam cholesterol w odpowiednich ilościach (i składzie chemicznym) jest niezbędnym składnikiem hormonów (płciowych i innych) oraz uczestnikiem funkcji układu nerwowego, którego niedobór powoduje zaburzenia samopoczucia i skłonności depresyjne. Wątroba jako magazyn organizmu Wątroba jest olbrzymim magazynem ustroju. Magazynuje wspomniane już wyżej „paliwo zapasowe” komórek jakim jest glikogen, jak też gromadzi tłuszcze. Ponadto w swych komórkach przechowuje witaminy A, D, B12 i znaczne ilości żelaza. Wszystkie te substancje w odpowiednim czasie uwalnia do krwiobiegu, tak aby dotarły do komórek całego organizmu. Najważniejsze w tym wtórnym zasilaniu są: glikogen i witaminy. Przykładowo zapasy witaminy A wystarczają na okres ok. 1-2 lata, a witaminy D i B12 nie zabraknie dzięki dobrze zaopatrzonej wątrobie przez prawie cały rok. Wątroba odtruwa organizmWątroba jest najważniejszym (obok nerek) narządem odtruwającym organizm z trucizn, zarówno dostarczanych z zewnątrz, jak i produkowanych na miejscu. Szczególnie istotna jest funkcja oczyszczania krwi ze składników niepotrzebnych już organizmowi lub wręcz trujących. Po wchłonięciu z jelit produktów przemiany materii krew zawiera wiele toksyn chemicznych i organicznych. Są to chemiczne zanieczyszczenia żywności, toksyny roślinne, zwierzęce i bakteryjne, hormony wydzielane w nadmiarze, cząstki chemiczne niektórych leków itp. Wszystkie te substancje są neutralizowane w wątrobie w wyniku skomplikowanych reakcji chemicznych i wydalane do żółci jako nieszkodliwe. Z tą czynnością wiąże się także inaktywacja czyli unieczynnienie wielu hormonów, które w przeciwnym razie nieustannie pobudzałyby niekorzystnie różne narządy. Wątroba człowieka-obrazek mikroskopowy Powrót do strony głównej BUDOWA TRZUSTKA Trzustka (łac. pancreas) jest gruczołem składającym się zarówno z części wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej) jak i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej). Trzustka jest położona w jamie brzusznej. Składa się z głowy, objętej pętlą dwunastnicy, trzonu i ogona odchodzącego w sąsiedztwo śledziony i nerki lewej. Drogi wyprowadzające sok trzustkowy, będący produktem zewnątrzwydzielniczej części trzustki uchodzą jako przewód trzustkowy główny (przewód Wirsunga) na brodawce dwunastniczej większej (brodawka Vatera), najczęściej łącząc się tam z drogami żółciowymi (przewód żółciowy wspólny). Możliwe jest istnienie przewodu trzustkowego dodatkowego (przewód Santoriniego), który albo uchodzi do dwunastnicy na brodawce dwunastniczej mniejszej lub łączy się z przewodem Wirsunga. Komórki wchodzące w skład części trzustki produkującej hormony są zgromadzone w skupiskach nazywanych wyspami trzustkowymi lub wyspami Langerhansa. Liczbę wysp ocenia się na 1-3 milionów, a stanowią one zaledwie około 2% całkowitej masy tego narządu. Komórki wchodzące w skład wysp trzustkowych :   komórki B (beta) - produkują insulinę komórki A (alfa) - produkują glukagon inne typy komórek produkujące somatostatynę Enzymy trawienne wydzielane przez trzustkę to :   amylaza trzustkowa trypsyna chymotrypsyna elastaza lipaza nukleaza